قره کلیسا یا کلیسای تادئوس در 20 کیلومتری شهر چالدران، در شمال استان آذربایجان غربی در قسمت جنوبی شهر ماکو واقع شده است. قره به معنای سیاه است و انتخاب نام قره کلیسا برای این بنا به دلیل استفاده از سنگ سیاه در برخی قسمت های نمای آن است. طبق اسناد، قره کلیسا اولین کلیسای جامع است که در جهان ساخته شده است.

نمایی از قره کلیسا

قره کلیسا کجاست؟

قره کلیسا مربوط به ارامنه باستان  است و در منطقه کوهستانی شمال غرب ایران است و در نزدیکی مرز آذربایجان و ترکیه با ایران است. این کلیسا، طبق سنت، در سال 68 پس از شهادت مسیح (ع) ساخته شد. این بنا با سقف های مخروطی مربوط به معماری ارمنی از مسافت های دور نیز قابل مشاهده است.

تاریخچه قره کلیسا

تادئوس که از حواریون و یاران مسیح (ع) بود، مردم زیادی را از جمله پادشاه ارمنستان را به دین مسیحیت دعوت کرد. اما پس از آن محکوم شد و ساندخت، دختر پادشاه که به مسیحیت روب آورد به همراه با تادئوس  و افراد دیگر به شهادت رسید. این مکان مذهبی توسط کلیساهای ارتدکس شرقی و آشوریان ارتدکس مورد احترام است، به ویژه توسط اعضای کلیسای پیامبران ارمنستان. در جولای 2008 این کلیسا به میراث جهانی یونسکو اضافه شد.

تادئوس و بارتولومئوس دو یاور مسیح بودند که در دوره اشکانیان به امپراتوری ارمنستان آمدند. تادئوس و یاورانش به دلیل ترویج مسیحیت در سال 66 میلادی به همراه دختر پادشاه، ساندوک (یا ساندخت) به دست پسر پادشاه دستگیر و کشته شدند.

بسیاری از مورخان بر این باورند که تادئوس در ارمنستان به پیامبری رسیده است. او یکی از هفتاد مرید عیسی (ع) بود که برای تبلیغ مسیحیت به شرق سفر کرد.

فضای اطراف این بنای تاریخی

پلان قره کلیسا

پلان معماری این کلیسا از دو قسمت تشکیل شده است: یک ساختمان سیاه (در زبان ترکی قره به معنی سیاه است) و کلیسای اصلی (سفید) که در سال 1810 به بال غربی ساختمان اصلی اضافه شد و یک سازه سفید بود.

به دلیل بزرگ بودن کلیسا، که توسط نمای چند ضلعی و گنبد های مخروطی شکل آن مشخص می شود، از دور قابل مشاهده است. چند کلیسای کوچک در این نزدیکی هست: سه قلعه در تپه های شرقی رودخانه، یکی تقریباً 3 کیلومتری جنوب کلیسا در جاده بسطام و دیگری کلیسای روستای قره کلیسا. این مکان در دو کیلومتری شمال غربی کلیسا واقع شده است و گفته می شود محل شهادت ساندوک بوده است.

مجسمه فرشتگان، نمای جلوی کلیسا را تزیین کرده اند و نمای شمالی و جنوبی آن را با صلیب های تیره رنگ سنگی تزئین کرده اند. نقش برجسته های منقش با حفره هایی از عهد عتیق و عهد جدید، حیوانات افسانه ای و چهره های مقدسین نیز به زیبایی بنای یادبود افزوده اند.

بنا توسط معماری مسیحی به نام گرگوری ساخته شده است و دارای ارزش تاریخی ویژه ای است زیرا اولین کلیسای جامع در جهان است که برای اولین بار توسط یاران حضرت مسیح تاسیس شده است.

این ساختمان چهار ضلعی با 200 متر ارتفاع و 150 متر عرض شامل دو بخش قدیمی و جدید است. ورودی، دو گنبد نوک تیز با 12 ضلع، 5 برجک، برج ناقوس، 47 اتاق، کتابخانه، انبار، زیرزمین، دو حیاط شرقی و غربی (میانسرا) و مقبره.

گنبد کلیسا از سنگ های سیاه و سفید ساخته شده است و دیوارها با نقش برجسته های مسیح، چهره ها، گل ها، حیوانات، داستان های کتاب پادشاه از جمله نقش های برجسته تزئین شده است.

آجرهای سیاه و سفید قره کلیسا

مرمت قره کلیسا

قره کلیسا چندین بار مرمت شده است. در دوره عباس میرزا از سنگ آهک برای زیباسازی استفاده می کنند. نقوش چلیپا صلیب شکسته در برخی از قسمت های خارجی ساختمان به تصویر کشیده شده است که نمادی از رواج میترائیسم در دوران باستان است.

کلیسای تادئوس در طی حملات و زمین لرزه ها به شدت آسیب دیده است به گونه ای که آثار گلوله هنوز در سطح سنگ های سخت آن قابل مشاهده است. این مکان چندین بار مرمت شده و توسط افراد مختلفی از جمله زکریا، نصیرالدین طوسی و شاه عباس بزرگ ترمیم شده است.

ساختمان اصلی پس از فتوحات مختلف خارجی تخریب و بازسازی شد. بخش بزرگی از کلیسا در سال 1230 در هنگام حمله چنگیز خان مغول تخریب شد. کلیسای تادئوس پس زلزله سال 1319 ترمیم شد و در سال 1329 پس از به طور گسترده بازسازی شد.

علیرغم این بازسازی ها، برخی از قسمت های کنونی محراب مربوط به قرن 10 است. با این حال، بیشتر ساختار فعلی مربوط به سال های 1811-1820 است، زمانی که شاهزاده قاجار عباس میرزا بودجه ای را برای تعمیر فرهنگی اختصاص داد و منجر به شکل گیری سازه ای عظیم و چشمگیر شد. سیمئون، پدر کلیسا، بال غربی بزرگ را به کلیسا اضافه کرد.

مراسم قره کلیسا (بادراک)

مسیحیان مجاز به بازدید از هر سال فقط یک روز یعنی روز جشن مقدس تادئوس هستند. صدها ارمنی از ایران و ارمنستان هر ماه ژوئیه برای تعمید فرزندان خود و همچنین غذا خوردن و آواز خواندن با هم جمع می شوند.

به دلیل انزوای جغرافیایی و محدودیت های برگزاری مراسم، قره کلیسا شاید کم بازدیدترین مکان برای مسیحیان در جهان باشد.

مسیحیان در ایران و سراسر جهان برای برگزاری مراسمی برای قدردانی از زحمات تادئوس، بارتولومئوس و سایر مسیحیان اولیه، در هفته اول مرداد (اوایل ژوئیه) در قره کلیسا جمع می شوند.

برگزاری مراسم مذهبی سالانه مجتمع قره کلیسا ارامنه معروف به بادارک نماد آزادی اقلیت های دینی در اعمال مناسک خود در ایران است.

هر سال مراسم مذهبی بادارک از 25 تا 27 ژوئیه یعنی حدود مردادماه در قره کلیسا برگزار می شود و از کشورهای مختلف در این مراسم شرکت می کنند.

عکس مراسم قره کلیسا

برگزاری مراسم سالانه نه تنها نشانگر زندگی مسالمت آمیز ادیان و اقوام مختلف است، بلکه نشان دهنده صلح و دوستی میان ایرانیان است.

در طی این مراسم، بازدید کنندگان و زائران خارجی می توانند آزادی عمل ارامنه را در انجام اعمال مذهبی مشاهده کنند و تجربیات خود را با بیگانگان در سراسر جهان به اشتراک بگذارند.