جستجو در مجله گردشگری
دسته‌بندی ها
تاج محل هند | تاریخچه + معماری + افسانه ها
در این مقاله می‌خوانید
[ نمایش ]تاج محل هند جایی است که اسرار دلدادگان و عاشقان را در دل مرمرهای سفیدرنگ و برگ‌های درختان همیشه سبزش جای داده است؛ جایی که با معماری بی‌نظیرش، نمایانگر شکوه معماری ایرانی در قلب هندوستان است و بزرگترین مقبره جهان و یکی از عجایب هفتگانه به شمار می‌رود. این بنا مهم‌ترین نقطه دیدنی هند است که سالانه میلیون‌ها بازدیدکننده دارد. در این مقاله می‌خواهیم نگاهی دقیق و جامع به این بنای خیره‌کننده و جزئیات آن داشته باشیم. با ما همراه باشید.
این بنا بی‌تردید یکی از بلندآوازه‌ترین و نام‌دارترین جاهای دیدنی هند است که در شهر تاریخی آگرا در ایالت اوتار پرادش قرار دارد. این بنای باشکوه در قرن هفدهم ساخته شد و اکنون با عنوان «جواهر هنر اسلامی در هند و یکی از شاهکارهای تحسین‌شده میراث جهانی» در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
تاج محل هند از هر لحاظ یک بنای خارق‌العاده به شمار می‌رود و بی‌تردید تنها یک مقبره عظیم نیست؛ بلکه یک شاهکاری هنری است که در آن، شاهد اوج هنر معماری ایرانی و اسلامی، خوشنویسی، باغ‌آرایی و خاتم کاری و... هستیم.
در ادامه درباره تاریخچه و علت ساخت این آرامگاه آرامش‌بخش، معماری شگفت‌انگیز و بخش‌های مختلف آن صحبت خواهیم کرد.
موقعیت جغرافیایی تاج محل هند روی نقشه گوگل
این بنا در سال ۱۶۳۱ میلادی به دستور شاه جهان اعظم، پنجمین امپراتور سلسله گورکانیان هند، به‌عنوان آرامگاهی برای همسر محبوبش ارجمندبانو ساخته شد. ساخت این بنا ۲۲ سال زمان برد و درنهایت شاه جهان نیز در همین محل دفن شد.
شاه جهان پادشاه قدرتمند هند، از سلسله گورکانیان بود که در دوران حکومتش، امپراتوری هند به‌عنوان کشوری قدرتمند در جهان جلوه‌گر شد. گورکانیان یا مغولان کبیر هندی، خاندانی مسلمان، مغول‌تبار و پارسی‌مآب بودند. گورکانیان به شدت تحت‌تأثیر فرهنگ پارسی و ایرانی بودند که در دوره آنها زبان فارسی در هند گسترش یافت و به‌عنوان زبان رسمی دیوان انتخاب شد. گورکانیان به پشتوانه قدرت و ثروت خود، به گسترش فرهنگ و هنر و ایجاد آثار هنری، بسیار اهمیت می‌دادند. این سلسله از اوایل قرن شانزدهم میلادی تا اواسط قرن نوزدهم بر هند حکومت کردند و درنهایت امپراتوری این سلسله به دست استعمارگران بریتانیایی خاتمه پیدا کرد.
شاه جهان که این بنا به دستور او ساخته شد، پنجمین پادشاه گورکانی بود و با بانویی ایرانی به نام ارجمند بانو بیگم ازدواج کرد. ارجمند بانو بیگم، برادرزاده قدرتمندترین ملکه هند، یعنی نورجهان (بانوی ایرانی دیگری در دربار هند) بود.
ارجمندبانو پس از رسیدن همسرش به مقام امپراتوری، ممتازمحل نامیده شد و مقام «ملکه همنشین» را در دست گرفت. ممتازمحل همچون عمه‌اش، تبدیل به قدرتمندترین و تأثیرگذارترین زن دربار شد.
داستان عشق آتشین شاه جهان و ارجمند بانو، شهرتی عالمگیر داشت. مورخان می‌نویسند که تمام توجه، محبت و عشق شاه‌جهان معطوف به این بانو بوده است و دو ازدواج دیگر او صرفاً جهت اتحادهای سیاسی بودند. علاقه پادشاه به دو همسر دیگرش، یک هزارم علاقه او به ممتازمحل هم نبوده است. او از سوی شاه جهان به‌عنوان ملکه اعظم انتخاب شد. شاه جهان آنچنان احترامی برای او قائل بود که بدون مشورت با او تصمیم نمی‌گرفت و همواره نظرات او را جویا می‌شد. شاه چنان تجملات و رفاهی را به او اختصاص داد که هیچ ملکه‌ای پیش از او از چنین امکاناتی برخودار نبود.
شاه جهان و ممتازمحل، ۱۹ سال زندگی عاشقانه را در کنار یکدیگر تجربه کردند و ثمره این عشق، ۸ فرزند بود. ممتازمحل زمانی که همسرش را در یک لشکرکشی همراهی می‌کرد، هنگام زایمان و در ۳۸ سالگی، چشم از جهان فروبست.
چندان عجیب نیست که شاه جهان با این عشق پرشور، پس از مرگ همسرش چنان اندوهی را تجربه کرد که موهای سرش در اندک مدتی سفید شد. ممتازمحل در هنگام مرگ از شاه جهان خواست که پس از او هرگز ازدواج نکند و برای او مقبره‌ای باشکوه بسازد. شاه جهان هر دو وصیت را با جان و دل انجام داد. او 36 سال پس از شاه جهان زندگی کرد و هرگز ازدواج نکرد. وصیت دوم نیز تبدیل به بنایی شد که جلوه‌گاه عشق آتشین آنهاست؛ تاج محل آرامگاهی است که شاه جهان برای همسرش ساخت و درنهایت خود نیز در همین مکان در کنار محبوبش به خاک سپرده شد.
این بنا یکی از شاهکارهای معماری ایرانی اسلامی به شمار می‌رود و از بخش‌های مختلفی شامل مقبره، باغ، مسجد، مهمان‌خانه و... تشکیل شده است. معمار این بنا استاد احمد لاهوری، معمار هندی ایرانی‌تبار بود و از مشهورترین و ماهرترین معماران دوره گورکانیان به شمار می‌رفت. او بناهای مهم دیگری از جمله لعل قلعه در دهلی، مسجد جامع دهلی و مسجد جهان‌نامه را در هند طراحی کرده است.
تاج محل، اوج هنر معماری استاد احمد لاهوری بود که در حدود ۲۰ سال و با به خدمت گرفتن بیش از ۲۰ هزار کارگر ساخته شد. در طراحی این شاهکار هنری، اصول معماری ایرانی به وضوح نمایان است و افزون بر این اصول، معماری گورکانی و هندی نیز در آن به چشم می‌خورد.
تاج‌محل آرامگاهی است با ۵۸ متر بلندی، ۵۶ متر پهنا که در نزدیکی آگرا در ایالت اوتار پرادش هندوستان بر روی یک تخته عظیم ۱۰۰ متر × ۱۰۰ متر مرمرین ساخته شده‌است. این بنای بزرگ، در یک باغ پهناور ۱۸ هکتاری قرار دارد. در مرکز این باغ، یک نهر آب طولانی وجود دارد که به شیوه چهارباغ‌های ایرانی ساخته شده‌است.
شاه‌جهان جایگاهی را در کنار «رود یامونا» برای این بنای بزرگ برگزید. از ویژگی‌های خاص این بنا باید به این نکته اشاره کرد که برخلاف معماری آن دوره که در ساخت اغلب بناها از ماسه‌سنگ‌های قرمز رنگ استفاده می‌شد، تاج محل به دستور شاه جهان با استفاده از سنگ مرمر سفید رنگ و هزاران قطعه سنگ قیمتی ساخته شد.
آرامگاه موجود در این مجموعه، مقبره مرمری سفید رنگ بزرگی است که شامل یک ساختمان متقارن با یک ایوان و گنبد و گلدسته‌‌ها می‌شود. در سمت غرب نیز مسجدی به رنگ قهوه ای مایل به قرمز با سه گنبد و در سمت شرق، بنایی به‌عنوان مهمان‌خانه به چشم می‌خورد.
تصویری از تاج محل هند
به‌طور کلی، مجموعه گسترده تاج محل را می‌توان به ۴ بخش اصلی تقسیم کرد:
۱. جلوخانه که فضایی مستطیل‌شکل و پوشیده از باغ‌ها است که به دروازه ورودی ختم می‌شود.
۲. دروازه ورودی که به دروازه روضه مشهور است و ورودی اصلی به بناست. در غرب و شرق جلوخانه، نقاره‌خانه قرار دارد.
۳. چهار باغ
۴. مجموعه سه بنای به هم پیوسته که در مرکز آن، مقبره اصلی و در دو سمت آن، بنای مهمان‌خانه و مسجد قرار گرفته است.
در ادامه به اصلی‌ترین بخش‌های این بنا و همچنین جزئيات معماری آن اشاره خواهیم کرد.
اصلی‌ترین بخش مجموعه تاج محل، بی‌تردید مقبره‌ای است که دو عاشق دلداده، شاه جهان و ممتازمحل، در آن آرمیده‌اند.
ساختمان این بخش بر روی پایه مرمری چهارگوش قرار گرفته که 50 متر از سطح رودخانه بالاتر است. خود مقبره در مرکز این ناحیه قرار دارد و 4 مناره آن را احاطه کرده‌اند که در فاصله‌ای یکسان از هم قرار گرفته‌اند. این مناره‌ها هریک ۴۰ متر ارتفاع دارند و به 3 بخش مساوی تقسیم شده‌اند و 2 بالکن و پایه هشت ضلعی دارند.
ساختمان مرکزی مقبره دارای یک گنبد پیازی‌شکل با ۷۳ متر ارتفاع است که بر روی پایه‌ای استوانه‌ای به ارتفاع 7 متر قرار گرفته و در دو طرف آن، گنبدهای کوچک‌تری به شکل معماری چتری هند به چشم می‌خورد. ورودی این مقبره، طاقی بزرگ و قوسی شکل دارد و ایوان‌های آن به‌طور مساوی در هر 8 ضلع این بنا تقسیم شده‌اند.
داخل این بنا یک بخش 8 ضلعی مرکزیِ حفره‌حفره قرار دارد که به 8 قسمت کوچک دیگر راه پیدا می‌کند. بخش مرکزی، محل قرار گرفتن آرامگاه نمادین شاه جهان و ممتازمحل است و تابوت‌های اصلی آنها در سردابه‌ای ساده در پایین این مقبره قرار گرفته‌اند. شاه جهان دستور داده بود برای تزیین زمین و دیوارهای داخل این آرامگاه، از سنگ‌های قیمتی بی‌شمار، کاشی‌های تصویری و سنگ‌های رنگی استفاده کنند. 99 مورد از نام‌های خدا بر روی قبرها خوشنویسی شده و بر روی مقبره شاه‌جهان به‌صورت جداگانه، این متن دیده می‌شود: «او در شب بیست و ششم ماه رجب، در سال 1076 هجری به دیار باقی شتافت.»
سنگ مرمر استفاده‌شده در نمای بیرونی این بنا مطابق روشنایی محیط تغییر می‌کند و هنگام شب، مانند الماس می‌درخشد. برای تزیین این بنا از سنگ‌های قیمتی مثل عقیق، لاجورد و یشم سبز استفاده شده است. بر روی دیوارهای آن، نقاشی‌ها، آیه‌هایی از قرآن یا بخش‌هایی از یک شعر را بر روی مرمر سیاه خطاطی کرده‌اند. خوشنویسی‌های موجود در این بنا را برخی از معروف‌ترین خوشنویس‌های ایرانی مانند امانت‌خان شیرازی نوشته‌اند. برای تزئین گنبد این بنا از طرح نیلوفر آبی استفاده شده و گلدسته‌های طلاکاری شده آن را با هلال ماه اسلامی تزئین کرده‌اند.
میان ورودی اصلی مجموعه تا ورودی مقبره، فرش سبزی گسترده شده است که باغ گورکانی خوانده می‌شود؛ اما در اصل از الگوی باغ‌های ایرانی و چهارباغ پیروی می‌کند. این باغ با دو آب‌نمای متقاطع، به 4 بخش اصلی و 16 قسمت متقارن تقسیم می‌شود. میان بخش ورودی و مقبره، در محل تقاطع دو آب‌نما، یک حوضچه مربعی شکل مرمری وجود دارد که حوض الکوثر نامیده می‌شود. این حوضچه مثل استخر عمل می‌کند و انعکاس باشکوه تاج محل را می‌توان در آن مشاهده کرد. همچنین در دو طرف گذرگاه مرکزی این باغ، درختان میوه و سرو را با فاصله‌ای یکسان از هم کاشته‌اند که نمادی از زندگی و مرگ به شمار می‌روند.
عکسی از باغ تاج محل
در دو طرف مقبره، دو ساختمان قرار دارد که کاملاً مشابه یکدیگر هستند. بنایی که در غرب مقبره قرار دارد، مسجدی است که از ماسه‌سنگ سرخ ساخته شده و ۳ ایوان و ۳ گنبد مرمرین دارد. این مسجد با ظرفیت ۵۰۰ نمازگزار، همانند سایر مساجد دارای محراب و منبر بوده و در میان مسلمانان هند از ارج و قرب ویژه‌ای برخوردار است.
بنایی که در شرق مقبره واقع شده، بنایی است که کاربرد مشخصی برای آن تعریف نکرده‌اند و به‌نظر کارشناسان، برای رعایت قرینگی نسبت به وجود مسجد در غرب مقبره، ساخته شده است. برخی نیز معتقدند این بنا نقش مهمان‌سرا را داشته و تنها تفاوت آن با ساختمان مسجد، وجود نداشتن محراب و منبر در این بنا است.
در بخش غربی باغ‌های مجموعه، ساختمان کوچکی وجود دارد که قبلاً برای نواختن کوس و نقاره کاربرد داشته و به آن «نوبت‌خانه» یا نقاره‌خانه می‌گفتند. این بنا اکنون به موزه تبدیل شده است و مجموعه‌ای از ظروف، سکه‌ها و طلاها و نقاشی‌ها را برای بازدیدکنندگان به نمایش می‌گذارد. زیباترین بخش این موزه به نقاشی‌های مینیاتوری و پرتره‌های عاجی شاه جهان و ممتاز محل تعلق دارد.
عکسی از موزه تاج هند
بی‌تردید بنای مشهور و عظیمی همچون این بنا از آن دسته مکان‌هایی است که در ذهن مردم، اسرارآمیز و افسانه‌ای جلوه می‌کند و داستان‌های بعضاً عجیبی درباره آن مطرح می‌شود.
یکی از مشهورترین افسانه‌هایی که درباره این بنا وجود دارد، شایعه سر به نیست کردن معماران این بنا است. افسانه‌ها می‌گویند شاه جهان برای آنکه هیچ کس نتواند بنایی هم‌تراز با این بنای باشکوه بسازد و اسرار ساخت آن فاش بشود، به صورت پنهانی دستور به قتل، قطع عضو یا نابینا کردن چندین نفر از معماران این بنا داده است. البته هیچ سندی برای اثبات این ادعا وجود ندارد.
افسانه دیگر به اتاق‌های مخفی این بنا برمی‌گردد. در زیر بنای مجموعه، طبقه‌ای بزرگ و وسیع با ۱۰۸۹ اتاق و پایین‌تر از آن، طبقه‌ای دیگر با ۲۲ اتاق وجود دارد که هیچ‌کس اجازه بازدید از آنها را ندارد. در طبقه اول بنا که برای بازدید عموم آزاد است نیز درهای بسته فراوانی دیده می‌شود که هرگز باز نشده‌اند. برخی معتقدند این اتاق‌ها صرفاً بخش‌هایی از بنا هستند که معماری و ساخت آنها کامل نشده است و برای آنکه زیبایی کل بنا تحت‌تأثیر قرار نگیرد بسته هستند.
برخی دیگر نیز بر این باورند که پشت این درهای بسته، جنازه مومیایی شده ممتازمحل را پنهان کرده‌اند؛ هرچند که باتوجه به مسلمان بودن پادشاه و ملکه و تکیه بر قوانین اسلامی، این موضوع چندان درست و دقیق به نظر نمی‌رسد.
یک افسانه عجیب دیگر درباره این مکان این است که این بنا کاملاً به دستور شاه جهان ساخته نشده است؛ بلکه پیش از شاه جهان وجود داشته و یک معبد هندو به نام «تجو ماهالایا» متعلق به خدای شیوا بوده است. آنها معتقدند در اتاق‌های مخفی و همیشه بسته این بنا، تصاویر و مجسمه‌های بودایی قرار دارد که این راز را افشا می‌کند. این افسانه هم مانند سایر افسانه‌های این مجموعه هرگز تأیید نشده است.
این بنا به دلیل معماری باشکوه و جزئیات شگفت‌انگیز به کار رفته در ساخت و تزیین آن، در سال ۲۰۰۷ طی یک رأی‌گیری جهانی، به عنوان یکی از عجایب هفتگانه جدید جهان شناخته شد. استفاده از هزاران قطعه سنگ مرمرین برخلاف سنت معماری هند در آن زمان، وجود گوهرسنگ‌های کم‌یاب و نادر در تزیینات این بنا، گنبد مرمری باشکوه، تقارن بی‌نظیر که در اکثر بخش‌های بنا رعایت شده است و وجود باغ‌ها و آب‌نماهای جذاب فقط بخشی از دلایلی هستند که این سازه باشکوه را به یکی از عجایب هفتگانه جهان تبدیل کرده است.
در این مجموعه می‌توانید به این امکانات دسترسی داشته باشید:
هنگام خرید بلیت تاج محل، کاور کفش، بطری آب، نقشه گردشگری آگرا و کارت اتوبوس‌های برقی به صورت رایگان به شما داده می‌شود. در کنار هر سه ورودی، رختکن‌هایی وجود دارد. همچنین وسایل خود را می‌توانید به‌صورت رایگان به اتاق امانت در کنار باجه بلیت بسپارید. در دو طرف ورودی اصلی نیز اتاق‌هایی برای استراحت وجود دارند. در صورت پرداخت هزینه می‌توانید از همراهی یک راهنمای متخصص نیز بهره ببرید.
در اطراف مجموعه نیز فروشگاه‌های مختلفی برای فروش سوغاتی و صنایع دستی و همچنین کافه‌ها و رستوران‌های مختلفی وجود دارد.
بدون شک، زیبایی‌های این بنا در هر فصل و زمانی جلوه‌گر است. باوجود این، اگر قصد سفر به آگرا و بازدید از این شاهکار هنر ایرانی-اسلامی را دارید، اواسط مهرماه تا اواسط فروردین (ماه‌های اکتبر تا مارس) می‌تواند بهترین انتخاب باشد. آب و هوای شهر آگرا در این زمان‌ها در بهترین حالت خود قرار دارد و از گرمای هوا خبری نیست.
یکی از بهترین زمان‌ها برای بازدید از تاج محل، هنگام غروب خورشید و شب هنگام است. در زمان غروب خورشید، درهم‌آمیختگی رنگ‌ها در آسمان سرخ غروب و تابش نورهای کم‌جان نارنجی‌رنگ بر این سازه مرمرین شکوهمند، چشم‌انداز منحصربه‌فردی را ایجاد می‌کند که هزاران نفر را به تماشای این صحنه می‌کشاند.
یکی دیگر از زمان‌های خاص بازدید از این مجموعه، شب‌ها و به ویژه زمانی است که نور ماه بر این بنای خیره‌کننده می‌تابد. زمانی که نور نقره‌ای‌رنگ مهتاب بر این بنا می‌تابد، مرمرهای سفید، تلالویی طلایی پیدا می‌کنند که چشم هر رهگذری را خیره می‌کند. جالب آنکه بازدید از این مکان در شب‌ها، همیشه امکان‌پذیر نیست و تنها ۵ شب در ماه امکان بازدید وجود دارد که ابتدای هر ماه، این ۵ شب اعلام می‌شوند (یکی از شب‌ها در هر ماه، زمانی است که قرص ماه کامل است).
عکسی از تاج محل در شب
بد نیست چند حقیقت و نکته جالب را درباره این مکان بدانید:
از جمله مهم‌ترین جاهای دیدنی هند که در نزدیکی این بنا قرار دارند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
عکسی از تاج محل کوچک
تاج محل در آگرای هندوستان، یکی از شاهکارهای معماری جهان، یکی از عجایب هفتگانه جدید جهان و یکی از پربازدیدترین بناهای جهان است. این بنا آرامگاه و یادبودی است که شاه جهان، امپراتور قدرتمند گورکانیان برای زنده نگه داشتن نام همسر محبوبش ساخت و درنهایت، خودش نیز در کنار وی به خاک سپرده شد. در تور هند حتما از این بنای زیبا بازدید کنید و با قصه یک عشق افسانه‌ای همراه شوید.
سؤالات متداول:
1. تاج محل در کجاست؟
این بنای تاریخی زیبا در شهر آگرا در کشور هند قرار دارد و یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری هندوستان به شمار می‌رود.
2. تاج محل چرا ساخته شد؟
تاج محل به دستور شاه جهان، پنجمین امپراتور سلسله گورکانیان هند، به‌عنوان آرامگاهی برای همسرش ارجمندبانو ساخته شد.
