سرزمین پهناور هندوستان با تنوعی شگفت‌انگیز در اقوام و ادیان، همواره محل شکل‌گیری آیین‌ها و جشن‌های باشکوه و گوناگون بوده است. جشن‌هایی که هریک در زمان‌های خاصی از سال برای بزرگداشت مفاهیم و آیین‌های ارزشمند مردمان این کشور برگزار می‌شوند و نه‌تنها برای مردم این کشور بسیار حائز اهمیت هستند، بلکه توجه خیل عظیم گردشگران را نیز جلب می‌کنند. یکی از این جشن‌های آیینی که در نظر مردم و گردشگران بسیار جالب‌توجه است، جشن رنگ هند مشهور به هولی است. اگر می‌خواهید درباره اهمیت این آیین و زیبایی‌های آن بیشتر بدانید تا انتهای این مقاله همراه  ما باشید.

جشن رنگ چیست؟

جشن هولی هند یا آنگونه که مردمان هند می‌گویند «هولی»، یکی از مهم‌ترین آیین‌های عموم مردم هند به ویژه پیروان هندوییسم است. این جشن که به نام جشنواره رنگ‌ها و عشق نیز شناخته می‌شود، از جمله جشن‌های رسمی کشور هند است و روز برگزاری این جشن در تقویم هندوستان، تعطیل رسمی به شمار می‌رود.

جشن هولی، یک جشن مهم بهاره به شمار می‌آید که در اواخر زمستان و اوایل بهار برگزار می‌شود. درنتیجه در تور هند نوروز 1404 نیز می‌تواند بسیار برایتان جذاب باشد. هدف و علت اصلی برگزاری این جشن را در یک کلام می‌توان پیروزی خیر بر شر دانست؛ همانگونه که بهار رنگارنگ و سرزنده بر زمستان سرد غلبه پیدا می‌کند. البته این تنها دلیل برگزاری این جشن نیست؛ هولی در گذشته به عنوان جشنی برای برداشت محصولات پربار و زمین بارور شناخته می‌شد و مردم، آغاز بهار طبیعت و فصل باروری را جشن می‌گرفتند.

عکسی از جشن رنگ هند

جشن هولی یا جشن رنگ هند چگونه برگزار می شود؟

این جشن در درجه اول، زمانی برای شادی، هیجان و تجربه لذت بی‌حد و حصر است. هندوها معتقدند این جشن فرصتی است برای گرامی داشتن قدوم بهار، فصلی که طبیعت دوباره زنده می‌شود و شادترین رنگ‌ها را به خود می‌بیند.

در فستیوال رنگ های هند همه مردم این سرزمین، پیر و جوان، فقیر و غنی همه و همه شرکت می‌کنند و از این رو در جشن هولی، بسیاری از فاصله‌های طبقاتی و آداب و رسوم تشریفاتی شکسته می‌شود و مردم فارغ از طبقه اجتماعی (یا به قول هندی‌ها کاست)، سن و جنس و دین در کنار یکدیگر جمع می‌شود و سختی هنجارهای اجتماعی کاهش می‌یابد. 

مردم هند معمولاً هولی را در دو روز جشن می‌گیرند. در روز اول که پیش از جشن اصلی برگزار می‌شود و «هولیکا داهان» نام دارد، مردم در هنگام غروب آفتاب، آتش‌های بزرگی روشن می‌کنند و دور آن، حلقه زده و مطابق با آیین‌های خود به دعا و نیایش می‌پردازند.

یکی از آیین‌های مهم این مراسم، آتش زدن تمثال شیاطین است. به این شکل که تمثالی به نام هولیکا ساخته شده از خیزران و بوریا در دست برهمن‌های هندی قرار می‌گیرد و مردم با برهمن‌ها همراه شده و در یک حرکت دسته‌جمعی منظم مردم، نوازندگان و خوانندگان به سمت آتش حرکت می‌کنند. تمثال در وسط تل آتش گذاشته شده و دستیار برهمن، هفت بار آن را طواف می‌کند و قبل از اینکه آن را آتش بزنند، اشعاری را در ستایش هولی می‌خوانند. حتی درنهایت برخی مردم تکه‌های کوچکی از آتش را به خانه‌های خود می‌برند تا خانه را نیز از آلودگی‌ها پاک کنند.

در روز بعد که روز اصلی جشن هولی است، اصلی‌ترین معنای جشن رنگ هند را درک خواهید کرد. در این روز، مردم در سراسر هند به خیابان‌ها می‌روند و رنگ‌بازی واقعی را آغاز می‌کنند؛ به این معنا که سطل‌هایی از رنگ‌های گوناگون در دست می‌گیرند و به یکدیگر رنگ می‌پاشند.

رنگ‌هایی که در این مراسم استفاده می‌شود، رنگ‌هایی هستند که کاملاً گیاهی بوده و مضرات رنگ‌های شیمیایی را ندارند و از چندین روز قبل از جشن هولی، در تمام فروشگاه‌های سطح شهر می‌توان این رنگ‌ها را خریداری کرد. مردم این رنگ‌ها را به شکل پودر یا آب‌های رنگی به سمت یکدیگر پرتاب می‌کنند.

علاوه‌بر رنگ‌پاشی که اصلی‌ترین آیین این جشن محسوب می‌شود، در این روز، انواع رقص‌های سنتی هندی و همچنین موسیقی‌های اصیل هندی برگزار می‌شوند. 

در هنگام غروب آفتاب روز جشن هولی، مردم با شیرینی‌های سنتی از یکدیگر پذیرایی می‌کنند، دوستانشان را سه بار در آغوش می‌گیرند و برای ادای احترام، به پاهای بزرگترها دست می‌کشند.

تاریخچه جشن رنگ هند

جشن هولی یکی از جشن‌های باستانی هندوها محسوب می‌شود که ظهور آن به شکل آیینی فرهنگی و سنتی به قبل از قرن چهارم میلادی برمی‌گردد و از این مراسم در کتب مذهبی هندوها بسیار نام برده شده است.

جشن هولی هند

افسانه ها و داستان ها درباره جشن رنگ هند

درباره منشأ و علت شکل‌گیری جشن هولی هند، داستان‌های اسطوره‌ای و افسانه‌ای بسیاری گفته شد. از جمله داستان کریشنا و رادا و داستان هولیکا که در ادامه به آنها می‌پردازیم:

کریشنا یکی از مقدس‌ترین اساطیر مذهبی پیروان هندوییسم بود و درواقع سرچشمه ظهور خدای ویشنو است. کریشنا آنگونه که در تمثال‌ها و مجسمه‌های ساخته‌شده از او نیز مشخص است، پوستی آبی رنگ دارد. 

براساس اساطیر هندی، کریشنا به دختری به نام رادا دل می‌بازد که پوستی سفیدرنگ داشته و به همین دلیل، کریشنا نگران بوده که دختر عشق او را قبول نکند. به همین دلیل، او در قالب شوخی و بازی بر روی صورت او رنگ می‌ریزد و از این طریق، خود را به رادا نزدیک می‌کند. به همین دلیل است که برخی «هولی» را جشنی برای بزرگداشت عشق می‌دانند.

یکی دیگر از افسانه‌هایی که آن را منشأ جشن رنگ می‌دانند و از افسانه کریشنا و رادا اهمیت بیشتری دارد، افسانه مربوط به یکی از پادشاهان بزرگ هند به نام هیرانیاکاشیپو است.

هیرانیاکاشیپو یکی از شاهان بزرگ و از شیاطین بود. او از جانب برهما این موهبت را داشت که تقریباً کشته شدنش غیرممکن بود. این موهبت باعث تکبر و گردنکشی او شد و او از مردم خواست که دست از عبادت خدایان بکشند و او را پرستش کنند.

هیرانیاکاشیپو پسری داشت که از اطاعت پدر سرپیچی می‌کرد و همچنان به عبادت خدای ویشنو می‌پرداخت. هیرانیاکاشیپو به شدت از پسرش، پراهالاد، خشمگین بود و سعی کرد با روش‌های مختلف مانند مسموم کردن یا گزیدن توسط مار سمی، پسرش را بکشد. اما او به هر طریقی جان سالم به در برد. درنهایت، خواهر هیرانیاکاشیپو که هولیکا نام داشت و به دست خدایان از گزند آتش امان یافته بود، سعی کرد با حیله و نیرنگ، پراهالاد را همراه با خود به محل سوزاندن اجساد ببرد تا از این طریق پراهالاد در آتش بسوزد و کشته شود؛ اما زمانی که آتش‌ها برافروخته شد، هولیکا در کمال تعجب در آتش سوخت و پراهالاد با کمک خدای ویشنو از آتش سالم بیرون آمد و درنهایت نیز خدای ویشنو هیرانیاکاشیپو را به دست خود کشت.

این رویداد، یعنی نجات پراهالاد از آتش و پیروزی خیر (پراهالاد به عنوان فردی باایمان) بر شر، به عنوان جشن هولی گرامی داشته می‌شود و هندیان در این جشن تمثال نمادین هولیکا را در آتش می‌سوزانند.

هولی به چه معنا است؟

درباره معنای لغوی واژه هولی اطلاعات دقیقی در دست نیست. همانطور که پیش‌تر گفته شد هندوها هولی را رویدادی می‌دانند که پیروزی نیکی بر شر را به تصویر می‌کشد و یادآور پیروزی پراهالاد بر پدر خبیثش و سوختن هولیکا در آتش است. به عقیده بسیاری، نام هولی از همان هولیکا می‌آید و مردم این روز را جشن می‌گیرند چون سال‌ها پیش، در چنین روزی بدی و شر در آتش سوخت.

نماد رنگ های جشن هولی

هریک از رنگ‌هایی که در جشن هولی استفاده می‌شود دارای معنای خاصی است. محبوب‌ترین رنگ‌هایی که در این فستیوال به کار می‌روند عبارتند از:

• رنگ قرمز: نماد باروری، عشق و زیبایی. به‌علاوه، این رنگ نمادی از ازدواج و پیوند زناشویی نیز محسوب می‌شود؛ همانگونه که عروس‌های هندی معمولاً لباسی قرمزرنگ به تن می‌کنند و زنان متأهل نیز یک نقطه قرمزرنگ به نشانه متأهل بودن بین دو ابروی خودشان می‌گذارند.
• رنگ زرد: رنگی به افتخار زردچوبه، یکی از مهم‌ترین ادویه‌های هندی در دوران باستان. نشانه سلامتی و شادی.
• آبی: رنگ کریشنا، تجسم خدای ویشنو و نمادی از حضور خدایان.
• سبز: رنگ زندگی، برداشت محصول و مردانگی و نماد آغاز دوباره. رنگی که نشانگر بهار و بیداری طبیعت و پایان فصل زمستان است.

تصویری از رنگ‌های جشن رنگ

غذاهای سنتی در جشن رنگ

بدون شک، غذاهای هندی از معروف‌ترین غذاهای جهان هستند که به پرادویه و بسیار تند بودن شهرت دارند. بنابراین جای تعجب ندارد که هندی‌ها با این سنت غذایی قدرتمند، برای جشن هولی نیز غذاها و نوشیدنی‌های خاصی در نظر گرفته باشند. برخی از مهم‌ترین غذاهای سنتی جشن هولی هند عبارتند از:

تاندای؛ نوشیدنی مخصوص جشن رنگ هند

نوشیدنی تاندای، پای ثابت جشن هولی است. تاندای از ترکیب دانه‌هایی همچون دانه‌های هندوانه، خربزه، بادام، دانه‌های ساقه لوتوس، بادام هندی و گیاهان معطری همچون هل، رازیانه، گل رز، فلفل سفید، زعفران به‌همراه شکر و آب درست می‌شود. این نوشیدنی در میانه جشن هولی می‌تواند نجات‌بخش باشد و انرژی از دست رفته را به شما بازگرداند.

بد نیست بدانید که گاهی در ترکیبات این نوشیدنی از بهانگ که نوعی ماریجوانا است استفاده می‌شود. بنابراین شاید بهتر باشد در مصرف این نوشیدنی احتیاط کنید.

گوجیا؛ شیرینی مخصوص جشن رنگ هند

گوجیا یک نوع دامپلینگ شیرین است. برای درست کردن آن، خمیری شبیه پیراشکی را در روغن سرخ و در شهد شیرینی غوطه‌ور می‌کنند. سپس روی آن، مغزهایی همچون پسته و بادام می‌ریزند. برای اینکه طعم بهتری داشته باشد، گاهی از طعم‌دهنده‌هایی مثل هل استفاده می‌کنند یا با پودر نارگیل آن را تزیین می‌کنند.

پانی پوری؛ خوراکی مخصوص جشن رنگ هند

یکی دیگر از خوراکی‌های خوشمزه هندی که در جشن هولی جایگاه ویژه‌ای دارد، پانی‌پوری است. پانی پوری خمیری توخالی و نازک دارد که پس از سرخ شدن کامل، ترد و خوشمزه می‌شود و آن را با چاشنی‌های مختلف هندی، فلفل، سیب‌زمینی و پیاز پر کرده و میل می‌کنند.

عکسی از غذای پانی پوری

فرنی؛ خوراکی آشنا در جشن رنگ هند

فرنی هندی تقریباً مشابه همان فرنی خودمان است با این تفاوت که به جای آرد برنج، از دانه‌های برنج بسیار ریز در آن استفاده می‌کنند و ممکن است از دانه کینوا نیز در ترکیبات فرنی به کار ببرند.

سوپ دال؛ سوپی خوشمزه در جشن رنگ

غذایی تقریباً مشابه دال عدس خودمان که از ترکیباتی همچون دال عدس، زردچوبه، زیره، کره، سیر و فلفل سبز تهیه می‌شود.

مالپوآ؛ دسر سنتی جشن رنگ هند

نوعی پنکیک سنتی هندی که به عنوان دسر و میان وعده، با استفاده از آرد و شکر و پودر هل پخته می‌شود.

پاکورا؛ غذایی اصیل در جشن رنگ هند

یک غذای اصیل هندی که در کشورهایی همچون افغانستان، پاکستان یا حتی مناطق جنوبی کشور خودمان نیز پخته می‌شود. ترکیباتی همچون آرد، آب، زردچوبه، پیاز، فلفل سبز تند و سبزیجات معطر در این غذا با یکدیگر ترکیب و سپس سرخ می‌شوند.

جشن رنگ در کجا برگزار می شود؟

شاید باورتان نشود، اما هرجایی که هندی‌ها در آن حضور داشته باشند، جشن هولی نیز در آنجا برگزار می‌شود. به صورت کلی، جشن هولی در کشور هند و نپال بیشترین اهمیت را دارد و به عنوان یک رویداد ملی و جشن رسمی گرامی داشته می‌شود.

در کشور هند در ایالت‌های مختلف، رسومات مختلف و متنوعی برای برگزاری جشن هولی وجود دارد؛ ولی به هر یک از شهرهای بزرگ هند مانند بمبئی، دهلی، آگرا و… سفر کنید، شاهد برگزاری این جشن باشکوه هرچه تمام‌تر خواهید بود.

علاوه‌بر هندوستان، این جشن در کشورهایی همچون نپال، بخش‌هایی از پاکستان و هر جای دیگری که پیروان آیین هندوئیسم در آنجا حضور داشته باشند برگزار می‌شود.

تاریخ جشن رنگ در سال 2024

جشن هولی هرساله در آغاز فصل بهار اتفاق می‌افتد و چون تعیین این تاریخ براساس تقویم هندی انجام می‌شود، تاریخ آن ثابت نیست. بر اساس اعلام سایت رسمی این فستیوال، فستیوال رنگ هند در سال ۲۰۲۴ در تاریخ ۲۵ مارس (۴ فروردین ۱۴۰۳) برگزار خواهد شد.

آخرین نکات درباره جشن رنگ هند

فستیوال رنگ هند، یکی از مهم‌ترین جشن‌های هندیان و از جشن‌های رسمی و مذهبی آنها محسوب می‌شود. اگر می‌خواهید تور هند را خریداری کنید و در جشن هولی شرکت کنید، نکات زیر را فراموش نکنید:

• به آداب و رسوم و سنت‌های مردم هند احترام بگذارید.
• خودتان را برای سرتاپا رنگی شدن آماده کنید و انتظار نداشته باشید که تمیز و پاکیزه از این جشن خارج شوید!
• بهتر است برای شرکت در جشن، لباس‌هایی را انتخاب کنید که تغییر رنگ و کثیف شدن آنها برایتان مهم نباشد.
• برای اینکه بتوانید بعد از مراسم جشن، رنگ‌ها را از روی موها و بدنتان به راحتی بشویید، بهتر است از قبل صورت و موهای خود را چرب کنید.
• و درنهایت خودتان را رها کنید؛ از هنجارهای اجتماعی کمی فاصله بگیرید و خودتان را برای لذت بی‌حد و حصر آماده کنید.

سؤالات متداول:

1. جشن رنگ چیست؟

این جشن که به «هولی» هم معروف است، یکی از مهم‌ترین جشن‌های هند است که در اوایل بهار برگزار می‌شود و افسانه‌ها و قصه‌های تاریخی جالبی در پس آن قرار دارد. این جشن به‌نوعی نشانی از بهار و شروع رنگ و زندگی در طبیعت است.

2. جشن رنگ دقیقا در چه تاریخی برگزار می‌شود؟

جشن رنگ در سال 2024، در تاریخ 25 مارس، یعنی 4 فروردین 1403 برگزار می‌شود.